|
Morze Bałtyckie powstało w epoce lodowcowej. Jego zasięg i charakter w
postglacjale ulegały zmianom w zależności od zmian klim. oraz ruchów
izostatycznych; najważniejsze fazy: Bałtyckie Jez. Lodowe, Morze
Yoldiowe, Jezioro Ancylusowe, Morze Litorynowe i współcześnie — Myaowe.
Termika wód powierzchniowych odznacza się dużymi wahaniami w ciągu roku;
w sierpniu temperatura wód powierzchniowych wynosi 18–20°C na pd.-wsch.
i 12–14°C na pn., w lutym spada do 2,5°C w nie zamarzniętej części
środk. i 1°C na pd.-wschodzie. Zasolenie Morza Bałtyckiego jest
uzależnione od wlewów słonych wód M. Północnego i średnio wynosi w
warstwach powierzchniowych od 10‰ na pd.-zach. do 2,5‰ na pn.,
głębinowych od 16‰ na pd.-zach. do ok. 12‰ w części środk.; średnie
zasolenie wynosi 7,8‰. Lód pokrywa całkowicie od listopada do maja pn.
część Zat. Botnickiej i wsch. część Zat. Fińskiej; na pozostałym
obszarze zamarza tylko pas przybrzeżny na ok. 1–2 mies. w części
pd.-zach. i 2–4 mies. w środkowej. Ekologicznie Morze Bałtyckie jest
przejściowym i ubogim środowiskiem życia. Reprezentują je rośliny i
zwierzęta mor. słonowodne i słodkowodne.
Świat roślinny (fitobentos) Morza Bałtyckiego jest ubogi jakościowo i
ilościowo, wykazuje wyraźne zróżnicowanie geogr.; tworzą go gł. glony —
zielenice, brunatnice, krasnorosty, rzadziej rośliny kwiatowe;
najliczniejsze są okazałe zielenice (np. taśma, gałęzatka, ramienice),
rzadsze — brunatnice (występuje gł. morszczyn pęcherzykowaty);
krasnorosty natomiast, zwł. we florze pol. wód przybrzeżnych, odgrywają
rolę bardzo skromną; z roślin kwiatowych występuje w pobliżu ujść
rzecznych kilka rodzajów tzw. traw morskich (m.in. tasiemnica, jedyny
rodzaj typowo mor.); tasiemnica tworzy tzw. łąki podwodne, schronienie
dla wielu zwierząt, miejsce tarliskowe dla ryb; fitobentos sięga do
głęb. 20 m, a w Zat. Gdańskiej jedynie do 8 m ze względu na małą
przezroczystość wody. Fitoplankton jest ubogi gatunkowo, sięga do 40 m
głęb.; tworzą go gł. gat. mor. słonowodne i słodkowodne; gat. mor.
(okrzemki — 40%, bruzdnice) dominują w wodach Cieśn. Duńskich i zach.
części Morza Bałtyckiego; ku wsch. i pn. ustępują miejsca gat.
słonawowodnym i słodkowodnym, wśród których najliczniejsze są zielenice
(25%) i sinice (20%).
Świat zwierzęcy. Fauna Morza Bałtyckiego jest stosunkowo uboga, a jej
charakter determinuje niski i różny stopień zasolenia wód. Występują tu
gat. typowo mor., jak również gat. słodkowodne; zasolenie zmniejszające
się w kierunku pn. i wsch. powoduje zmniejszanie się liczby gatunków
mor. (oraz ich skarlenie) i jednocześnie zwiększanie się liczby gat.
słodkowodnych. Ssaki reprezentują: foka szara i obrączkowana, morświn;
ryby — gł. dorsz, śledź, płastugi (stornia, gładzica, zimnica), szprot,
makrela, łosoś, belona, głowacze (kur rogacz jest reliktem ark.),
węgorz; bezkręgowce są reprezentowane nieco liczniej przez małże (np.
rogowiec, omułek, sercówka, piaskołaz), skorupiaki (np. krewetki,
podwój, lasonóg wielki, a kiełż Pantoporeia femorata jest reliktem
ark.), ponadto kilka gat. wieloszczetów oraz jamochłonów (np. chełbia
modra).
Do Morza Bałtyckiego uchodzą liczne rzeki, największe (wg odpływu) —
Newa, Wisła, Kemi, Göta, Niemen, Odra, Lule, Ångerman, Dźwina. Morze
Bałtyckie jest ważną drogą mor. dla państw nadbałtyckich, które
dysponują ok. 10% tonażu świat. floty handl. (1989); przez Kanał
Kiloński i Cieśn. Duńskie przepływa rocznie ok. 75 tys. statków; gł.
porty nad Morzem Bałtyckim: Szczecin, Gdańsk, Gdynia, Sztokholm,
Helsinki, Petersburg, Tallin, Ryga, Kłajpeda, Rostock; rozwinięta
żegluga promowa; połączenie z M. Białym przez Kanał Białomorsko-Bałtycki
ma niewielkie znaczenie. Pod dnem pd. części Morza Bałtyckiego występują
złoża ropy naft. i gazu ziemnego, a pod dnem Zat. Puckiej — złoża soli
potasowych. Wody Morza Bałtyckiego są silnie zanieczyszczone, strefy
występowania siarkowodoru i martwych osadów dennych zwiększają swój
zasięg.
K. ŁOMNIEWSKI, W. MAŃKOWSKI, J. ZALESKI Morze Bałtyckie, Warszawa 1975. |
