Lata okupacji

 

4.2. LATA OKUPACJI 1939-1945

Po wkroczeniu Niemców do Warszawy we wrześniu 1939 r. okazało się, że uczelnie wyższe nie będą czynne, a działalność naukowo-dydak­tyczna będzie zabroniona. Pozostająca w Warszawie część personelu dy­daktycznego zrozumiała, iż musi się uciekać do różnych form, które w sposób w miarę jawny pozwoliłyby na gromadzenie młodzieży, ułat­wiłyby kontakty między kadrą nauczającą a studentami i umożliwiłyby organizację studiów w konspiracji. Podejmowane w tym kierunku sta­rania zaczęły przynosić rezultaty. Przede wszystkim uzyskano zezwole­nie Wydziału Szkolnictwa na wykonywanie w czasie od 7 marca do 4 ma­ja 1940 r. przez dawnych studentów Uczelni prac dyplomowych i składa­nie egzaminów dyplomowych. Do Uczelni zgłosiło się 239 dyplomantów, z których 19 uzyskało dyplomy. Brak jest danych o liczbie elektryków.

W maju 1940 r. władze okupacyjne wydały zarządzenie regulujące sy­tuację prawną Uczelni. W myśl tego zarządzenia dotychczasowy rektor, prof. K. Drewnowski mógł używać tytułu zarządcy Politechniki Warszaw­skiej i mogły być utworzone nieliczne zakłady badawcze, laboratoria

i warsztaty, uprawnione do wykonywania pewnych prac na podstawie

indywidualnych pozwoleń szczegółowych. Do listopada 1940 powalam 10 zaleta., które zatrudniały 35 pracowników naukowych i stały się zalążkiem konspiracyjnego nauczania.

W maju 1941 r. utworzono Państwową Szkolę Elektryczna II stopnia, z wydziałami: Prądów Silnych i Telekomunikacji, która była czynna do Powstania Warszawskiego, a do 1942 r. reprezentowała oficjalnie najwyższy dozwolony dla polskiej młodzieży średni poziom nauczania, tworząc jednocześnie nieoficjalny ośrodek nauczania na poziomie wyższym. Wydział Prądów Silnych był kontynuacją odpowiedniego Wydziału Szkoły Inżynierskiej im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda. Jego kierownikiem został prof. Mieczysław Pożaryski (później inż. Bolesław Jakubowski), Wydział Telekomunikacji przekształcono z Państwowej Szko­ły Telekomunikacyjnej II stopnia, którą uruchomiono - za zgodą władz niemieckich - już w styczniu 1940 r. i która stanowiła kontynuację przedwojennego Państwowego Liceum Telekomunikacyjnego. Założycielem Szkoły Telekomunikacyjnej, a następnie kierownikiem Wydziału Teleko­munikacji w Szkole Elektrycznej był inż. Witold Nowicki. Po jego aresz­towaniu w kwietniu 1944 r. kierownictwo Wydziału przejął inż. Jerzy Możejko.

Oba wydziały Szkoły Elektrycznej, która kierował prof. Roman Trechociński zajmowały pomieszczenia w Gmachu Elektrotechniki i w Gmachu Fizyki Politechniki Warszawskiej i dawoły zatrudnienie dużej grupie pro­fesorów, docentów i pomocniczych pracowników przedwojennego Wydziału Elektrycznego. Organizacja szkody umożliwiła wykonanie skromnego remontu budynków i odpłatne wykorzystanie urządzeń laboratoryjnych zakładów badawczych. Koszty pokrywano z funduszów przyznawanych z Wydziału Szkolnictwa. Część spośród słuchaczy szkoły posiadała matu­ry przedwojenne lub konspiracyjne, tak że oficjalny dwuletni program nauczania pozwalał na przekazanie im szerszego zakresu wiadomości z części przedmiotów podstawowych i specjalistycznych, które następnie rozwijano na tajnych zajęciach pozalekcyjnych do poziomu bliskiego po­litechnicznemu.

Inną możliwość realizowania programu odmiennego od oficjalnie zatwierdzonego dawały zorganizowane w 1940 r. Kursy Rysunku Technicznego należące formalnie do Stanisława Leśniowskiego i kierowane przez starszego asystenta Politechniki Zenona Jagodzińskiego. Wykłady pro­wadzone pracz pracowników Politechniki obejmowały przedmioty odpowiadające programowi pierwszych lat studiów politechnicznych. Wśród kierunków, na które w 1944 r. uczęszczali wyłącznie maturzyści, znajdo­wał się kierunek elektryczny.

W roku 1992 otworzono, dwuletnią Państwową Wyższą Szkołę Techniczną (Hohere Staatliche Fachschule) dla absolwentów szkół zawodowych II stopnia. Szkoła ta przejęła niemal cały majątek wraz z zakładami badawczymi i wszystkich pracowników Politechniki Warszawskiej. Z założenia miała ona charakter nieakademicki, lecz dawała możliwości kształcenia na poziomie inżynierskim. Dyrektorem Szkoły był Niemiec, prof.  Albert Guttinger, ale jego zastępcą obok wicedyrektora Oskara Friderci został prof. Kazimierz Drewnowski, a sekretarzem - prof. Kazimierz Zarankiewicz. Wydział Elektryczny podzielono na dwa oddziały: Energetyczny i Telekomunikacyjny. Początkowo (w kwietniu 1942 r.) rozpoczęto zajęcia na kursie specjalnym, przeznaczonym dla studentów Politechniki, których w zależności od stopnia zaawansowania podzielono no grapy. W ciągu 3 semestrów musieli uzupełnić wiadomości do pozio­mu wymaganego od absolwentów Państwowej Wyższej Szkoły Technicz­nej (PWST). Kurs normalny dla absolwentów szkoły zawodowej rozpoczął się 2.11.1942 r. Dla kandydatów zorganizowano egzamin wstępny. Zajęcia na PWST odbywały się systemem szkolnym. Prowadzono kon­trolę obecności na zajęciach i  wymagano usprawiedliwiania nieobecności. Wiadomości egzekwowano na egzaminach po zakończeniu roku szkolne­go. O promocji na następny rok i wydaniu świadectwa ukończenia Szkoły decydowały rady pedagogiczne.

W programie szkoły położono główny nacisk na przedmioty podstawo­we, prowadzone na ogół na poziomie wyższym od oficjalnego. Dzięki temu ukończenie Szkoły było niemal równoznaczne z uzyskaniem półdyplom­u Politechniki i istniała możliwość uzupełnienia wiadomości do peł­nego dyplomu i kontynuowania studiów w sposób konspiracyjny indy­widualnie lub w kompletach, organizowanych nieraz w mieszkaniach pracowników naukowych. Wśród kadry nauczającej na Wydziale Elektrycznym, oprócz już wymienionych: prof. Kazimierza  Drewnowskiego (aresztowanego w listopadzie 1942 r.) i prof. Kazimierza Zarankiewicza znajdowali się m. in. następujący ówcześni i późniejsi profesorowie: Witold Pogorzelski (matematyka), Mieczysław Wolfke (fizyka), Janusz Lech Jakubowski (technika wysokich napięć), Witold Kotowski (podstawy elektrotechniki i teoria prądów zmiennych), Włodzimierz Szumilin (obliczenia przewodów elektryczny.), Roman Podoski (urządzenia elektryczne) Bolesław Dubicki (maszyny elektryczne), Witold Iwaszkiewicz (miernictwo elektryczne), Roman Trechciński (teletechnika), Janusz Groszkowski (radiotechnika) oraz Ignacy Malecki, Stefan Manczarski, Jerzy Ignacy Skowroński, Józef Żydanowicz i Henryk Kalita (rys. 4.4 i 4.5).

Po upadku Powstania Warszawskiego ośrodki nauczania politechnicz­nego rozwinęły swoją działalność na terenie różnych miast. Do takich należał rodek w Lublinie, gdzie znalazła tymczasową siedzibę Politechnika Warszawska. Również w Częstochowie na kursach akademickich prowadzono zajęcia dla 38 studentów Wydziału Mechaniczno-Elektrycznego.

W latach okupacji koło Częstochowy przebywał prof. Konstanty Żórawski, który egzaminował studentów oraz wydawał i oceniał projekty przejściowe i dyplomowe z maszyn elektrycznych.

Wykaz studiów PWST

Prace dydaktyczne prowadzono w obozach jenieckich i na terenie obcych państw przez pracowników Politechniki. W obozie dla interno­wanych żołnierzy polskich w Wintertur (Szwajcaria) działali m. in. inży­nierowie: Jan Kożuchowski, Jerzy Statkiewicz i Stanisław Szpor. Na te­renie wyzwolonej Belgii działalność dydaktyczną organizował prof. Kazi­mierz Drewnowski. Po wyzwoleniu uznano wszystkie zdane egzaminy i odrobione ćwiczenia. Ocenia się, iż w latach okupacji uzyskało absolutorium około 70 studentów elektryków.

Obok działalności dydaktycznej podejmowano w wielu zespołach prace koncepcyjne nad udoskonaleniem lub reformą przyszłego nauczania. Nie­które z tych koncepcji doczekały się urzeczywistnienia w programach wdrożeniowych po wyzwoleniu.