Incjatywy

Janusz Lech Jakubowski
Zdobysław Flisowski

 9. NIEKTÓRE INICJATYWY PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH

WYDZIAŁU

9.1. WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

(Janusz Lech Jakubowski)

Profesorowie i pracownicy naukowi Wydziału Elektrycznego zapisali chlubną kartę w historii polskiej elektrotechniki jako inicjatorzy między­narodowej współpracy naukowej.

Na pierwszym miejscu wymienić tu należy włączenie w 1923 r. nasze­go kraju do działalności instytucji normalizacyjnej: Commission Electrotechnique Internationale (CEI). Prof. Kazimierz Drewnowski, który nawiązał ten kontakt, piastował następnie przez wiele lat stanowisko prze­wodniczącego krajowego odpowiednika CEI — Polskiego Komitetu Elek­trotechnicznego (PKE) przy Stowarzyszeniu Elektryków Polskich. Rola prof. K. Drewnowskiego w zorganizowaniu współpracy z CEI była istot­na. Pierwszy przewodniczący PKE, prof. Leon Staniewicz określił ją jak następuje :

„Inicjatorem powstania PKE był profesor Drewnowski, on też przez cały czas istnienia Komitetu gorliwie w nim pracował, najpierw jako sekretarz generalny, następnie jako wiceprezes do spraw międzynarodo­wych, biorąc poza tym udział w szeregu komisji".

Nie trzeba przypominać, że współpraca Polski z licznymi komisjami CEI była w ciągu przeszło pół wieku źródłem inspiracji dla krajowych prac normalizacyjnych. Kierowało nimi wielu pracowników naukowych naszego Wydziału, przygotowując dziesiątki projektów norm.

Drugą wielką zasługą _prof. K. Drewnowskiego było zorganizowanie udziału Polski w pracach ConMrence Internationale des Grandes Rćseaux Electriques (CIGRE) - światowego ośrodka postępu w dziedzinie techniki wysokich napięć. Prof. K. Drewnowski przez wiele kadencji (1927-1952) piastował godność wiceprzewodniczącego tej organizacji, a w kraju - przewodniczącego jej komitetu krajowego: Polskiego. Komitetu Wielkich Sieci Elektrycznych (PKWSE). Komitet ten pośredniczy w wymianie doświadczeń z centralą paryską. Dzięki tej współpracy osiągnięcia świato­we-są przenoszone do Polski, a krajowe przedstawiane w referatach na forum międzynarodowym. Następcą prof. K. Drewnowskiego w CIGREi PKWSE był, aż do swej śmierci w 1977 r., prof. Włodzimierz Szumilin, a po nim funkcję tę przejął prof. Marek Jaczewski.

Pracownicy i współpracownicy naukowi naszego Wydziału zgłosili na sesje CIGR2 w latach 1928-1980 25 referatów, a mianowicie przed woj­ną: Kazimierz Drewnowski (5), Samuel Dunikowski (2), Janusz Lech Ja­kubowski (3), Jerzy Ignacy Skowroński (1) - a po wojnie: Stefan Bernas (1), Zbigniew Ciok (1), Jacek Gotiliski (1), Marek Jaczewski (2), Janusz Lech Jakubowski (1), Romuald Kosztaluk (2), Władysław Lech (1), Zyg­munt Skoczyński (1), Stanisław Szpor (2), Józef Żydanowicz (2).

Warto zaznaczyć, że korzyści dla naszego kraju, wynikające ze współpracy z CIGRE, nie ograniczały się tylko do przepływu informacji. Tak na przykład prof. W. Szumilin - za pośrednictwem francuskiego komitetu CIGRn - uzyskał bezpłatnie pełną dokumentację nowoczesnych słupów 220 kV, która została wykorzystana przy budowie naszych linii. Polską grupę delegatów na posiedzenie CIGRE w Paryżu w 1956 r. pokazano na rys. 9.1.

W latach międzywojennych (1929 r.) powstał także Polski Komitet Oświetleniowy (PKOśw) współpracujący z Commission Intrnationale de l'Eclairage (CM. W Komisji organizacyjnej tego Komitetu dużą rolę odegrał

E. Potempski, wykładowca oświetlenia elektrycznego na naszym Wydziale. Funkcję przewodniczącego objął inż. Tadeusz Czaplicki, póź­niejszy zastępca profesora na Wydziale Elektrycznym. W. roku 1936 w skład Zarządu powołano jako sekretarza inż. Tadeusza Oleszyliskiego, który został przewodniczącym w 1952 r., a następnie przewodniczącym honorowym, i pełnił tę funkcję do 1979 r. Działalność PKOśw zarówno w latach międzywojennych, jak i powojennych, była bardzo ożywiona i owocna, i to zarówno w kraju, jak i w skali międzynarodowej.

Po wojnie powstały w ramach Stowarzyszenia Elektryków Polskich dwa dalsze komitety krajowe zajmujące się współpracą międzynarodową. Są to Komitet Elektrotermii i Komitet Ochrony Odgromowej.

Polski Komitet Elektrotermii (PKEt) powstał w 1957 r. jako komitet krajowy Union Internationale d'Elctrothermie (UIE). Z inicjatywą tą wystąpiło trzech członków i współpracowników naszego Wydziału: Marian Mazur, Tadeusz Schwartz i Tadeusz Skrzypek oraz Bronisław Sochor z Politechniki Łódzkiej. Komitet ma znaczący dorobek w postaci refera­tów na kongresy UIE oraz organizowania polskiego środowiska przemysłowego i naukowego w zakresie elektrotermii.

Polski Komitet Ochrony Odgromowej (PKOO) — odpowiednik międzynarodowej Blitzschutzkonferenz, powstał w 1958 r. jako wynik nawiązania kontaktów z tą organizacją przez prof. J. L. Jakubowskiego. Do 1967 r. Komitetowi przewodniczył J. L. Jakubowski, po czym Janusz Gniewiewski i Stanisław Gliński, a od 1972 r. Zdobysław Flisowski. Prace Polskiego Komitetu mają charakter zarówno reprezentacji międzynarodowej, jak i modernizacji ochrony odgromowej budowli w kraju, m. in. poprzez opracowywanie norm.

Wszystkie wymienione organizacje, których powstanie zostało w du­żej mierze zainicjowane i zrealizowane przez pracowników naukowych Wydziału, odegrały i odgrywają kluczową rolę w rozwoju odnośnych dzie­dzin elektrotechniki w Polsce.

9.2. OGÓLNOKRAJOWE PLACÓWKI BADAWCZE

(Zdobysław Flisowski)

Do cennych inicjatyw, z którymi już w latach międzywojennych wy­stępowali profesorowie Wydziału Elektrycznego, należą inicjatywy doty­czące zorganizowania ogólnokrajowych placówek badawczych, pod postacią finansowanych przez przemysł instytutów naukowych. Realizacja tych inicjatyw rzutuje na cały późniejszy rozwój polskiej elektrotechniki i nauk elektrycznych. Dotyczy to przede wszystkim powstania Instytutu Radiotechnicznego w 1928 r.), przekształconego później w Państwowy Instytut Telekomunikacyjny (w1934 r.), oraz Państwowego Instytutu Wysokonapięciowego (w 1945 r.), zalążka obecnego Instytutu Elektrotechniki Ministerstwa Przemysłu Maszynowego (MPM).

W latach międzywojennych na pierwszy plan wybija się działalność organizacyjna na tym polu prof. Janusza Groszkowskiego. Oto jak ją charakteryzuje jego uczeń i współpracownik prof. Stanisław Ryźko: „Prof. J. Groszkowski był w 1928 r. jednym z inicjatorów utworzenia Instytutu Radiotechnicznego w Warszawie; w 1929 r. obejmuje stanowisko dyrektora tego Instytutu, stale rozszerzając zakres jego działalności. W 1934 r. przyczynia się do przekształcenia Instytutu w Państwowy Instytut Tele­komunikacyjny, w którym obejmuje stanowisko dyrektora i pełni je do wybuchu drugiej wojny światowej, a następnie w 1945 r. powraca na to stanowisko...". Ta pionierska działalność prof. J Groszkowskiego przewija się ciągłą linią przez całą historię polskiej radioelektryki".

0 znaczeniu dla kraju realizacji koncepcji centralnego instytutu mówią słowa wiceprezesa. Stowarzyszenia Radiotechników Polskich inż. K. Jac­kowskiego, wygłoszone w czasie otwarcia Instytutu: „marzenie o własnej polskiej placówce badawczo-twórczej w zakresie radiotechniki przestało być z dniem dzisiejszym - szklanym domem".

0 instytucie w zakresie energoelektryki marzył też prof. K. Drewnow­ski. Jego koncepcja postulowała jednak powstanie takiego instytutu w Po­litechnice Warszawskiej, gdyż w przeciwieństwie do przemysłu „słabo­prądowego" - przemysł „silnoprądowy" nie miał w latach międzywojennych swej bazy w instytucjach państwowych, które mogłyby zapewnić finansowanie. Zorganizowane przez prof. K. Drewnowskiego pracownie probiercze Zakładu Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć Politechniki Warszawskiej, były niewątpliwie pierwowzorem instytutu politechnicznego w obecnym wydaniu; bieg wypadków zahamował jednak rozwój koncepcji prof. K. Drewnowskiego. W 1944 r., w czasie Powstania Warszawskiego, uległ zniszczeniu zarówno gmach Elektrotechniki Politechniki, jak i zawarte w nim laboratoria. Odbudowę trzeba było zaczynać prawie od zera.

Mimo daleko idącego unicestwienia przez wojnę strony materialnej rezultatów działalności prof. K. Drewnowskiego, jego polityka organizacyjna wydała po wojnie cenne dla rozwoju elektrotechniki owoce. Jego uczniowie zorganizowali mianowicie trzy szkoły wysokonapięciowe: warszawską (prof. Janusz Lech Jakubowski): wrocławską (prof. Jerzy Ignacy Skowroński) i gdańską (prof. Stanisław Szpor).

Upaństwowienie przemysłu w Polsce Ludowej umożliwiło rozwiązanie spraw organizacyjnych w dziedzinie energoelektryki w sposób analogicz­ny jak w dziedzinie telekomunikacji. Koncepcję tę podjął prof. J. L. Jakubowski, który na wiosnę 1945 r. wpadł na szczęśliwą myśl zorganizowania Państwowego Instytutu Wysokonapięciowego i ulokowanie go w spa­lonym gmachu Elektrotechniki Politechniki Warszawskiej. Instytut ten, sięgając do funduszów przemysłu, był zmuszony do odbudowania w dużym zakresie gmachu politechnicznego, co przyniosło obopólną korzyść, a mianowicie obu instytucjom został umożliwiony start powojenny. W niedługim czasie Politechnika odzyskała swe pomieszczenia z wyjątkiem hali najwyższych napięć, która do niej wróciła dopiero w roku 1975, ale za to całkowicie wyekwipowana w sprzęt ciężki i uzupełniona dobudowanym przez Instytut skrzydłem z pomieszczeniami dla jej obsługi.

Koncepcja prof. J. L. Jakubowskiego nie ograniczała się tylko do reprezentowanej przez niego specjalności. I on od dawna marzył o powstaniu ogólnokrajowego, silnego instytutu, obejmującego całą energoelektrykę. To też już w 1946 r. zwrócił się do kilku profesorów Wydziału Elektrycznego z propozycją zorganizowania specjalistycznych zakładów w planowanym przez siebie Państwowym Instytucie Elektrotechniki (kolejne późniejsze nazwy: Główny Instytut Elektrotechniki i Instytut Elektrotechniki MPM), którego Państwowy Instytut Wysokonapięciowy był zalążkiem. Inicjatywa ta została podjęta z entuzjazmem. W nowym instytucie dyrektorem naczelnym został prof. J. L. Jakubowski, a zastępcami naukowymi kolejno profesorowie: Włodzimierz Szumilin, Jan Podoski, Jerzy Lando i Zygmunt Skoczyński. Funkcje Dyrektorów zakładów naukowych przyjęli profesorowie: Bolesław Dubicki, Bolesław Jabłoński, Jerzy Kryński, Tadeusz Oleszyński, Jan Podoski, Jerzy Ignacy Skowroński i Tadeusz Schwartz - niemal wszyscy będący członkami Rady Wydziału Elektrycznego PW. W r. 1957 dyr. naczelnym IE1 został Jerzy Lando.

Prof. J. L. JakuboWski od początku uważał połączenie lokalowe Insty­tutu i Politechniki za rozwiązanie czasowe i poszukiwał nowej lokalizacji dla Instytutu, odpowiadającej jego ambicjom przekształcenia Instytutu w ogólnokrajowe centrum naukowe. Po długich zabiegach znalazł on od­powiednio rozległe tereny w Międzylesiu pod Warszawą i od razu skiero­wał do kierowników Zakładów apel o opracowanie założeń nowych bu­dynków laboratoryjnych. W 1954 r. prof. J. L. Jakubowski pisze w Prze­glądzie Elektrotechnicznym (zesz. 8, str. 309) „Z durmą dzisiaj możemy spoglądać w Międzylesiu na dwa wykończone pawilony i nowoczesną halę maszyn elektrycznych, na zaawansowane pod względem budowlanym pomieszczenie zwarciowni niskiego napięcia i na dalszy pawilon laboratoryjny oraz na rozpoczęte inne budynki kombinatu. Podkreślić należy, że niesłychanie złożone plany laboratoriów są w większej części dziełem na­ukowców Instytutu, pracujących zespołowo. Tak więc, hale maszyn i trakcji opracowały zespoły kierowane przez magistrów A. Straszewskiego i A. Jabłońskiego, zwarciownię - zespół pod kierunkiem prof. Jerzego Kryńskiego i mgra Stefana Knothe. Projektowaniem laboratoriów elektrotermii kierował mgr T. Skrzypek, laboratoriów oświetleniowych - prof. T. Oleszyński, laboratoriów automatyki - doc. L. Lebson i mgr C. Belkowski, wreszcie laboratoriów wyposażeniowych - mgr W. Moróz i inż. H. Joniewicz. Całość planowania kombinatu koordynuje pod względem koncepcyjnym prof. J. Lando...".

„Zalety koncepcji międzyleskiej okażą się w całej pełni dopiero w przyszłości po zakończeniu budowy. Na razie największą placówką naukową w Instytucie pozostaje Zakład Wysokich Napięć z halą najwyższych napięć na terenie Politechniki Warszawskiej. Halę tę uzupełniono dodatkowym skrzydłem, pozwalającym na pełne wykorzystanie zespołów probierczych (łącznie z nowo zainstalowanym transformatorem na 700 kV, 700 kVA)...".

„W Międzylesiu stanie również Stacja Wielkich Mocy, o którą Instytut walczy od 1945 r., a której planowanie weszło obecnie w stadium reali­zacji. W rozbudowie znajduje się filia wrocławska Instytutu. Według planów prof. dra J. I. Skowrońskiego i mgra Cz. Szulca buduje się we Wrocławiu nowy gmach laboratoryjny dla Zakładu Materiałoznawstwa". Tekst powyższy ma już znaczenie historyczne; zawiera on wiele nazwisk pra­cowników naukowych Wydziału Elektrycznego i obrazuje ich wkład w budowę poszczególnych obiektów Instytutu. Szczególny udział prof. J. Lando. w kierowaniu budową całości znalazł uznanie w postaci tablicy pamiątkowej (rys. 9.2). Można więc śmiało twierdzić, że powstanie Instytutu Elektrotechniki jest w dużej mierze dziełem Wydziału Elektrycznego Politechniki, a Instytut ten jest obecnie najpotężniejszą placówką badawczą energoelektryczną w kraju. Dość wspomnieć, że skupia on kadrę przeszło 1900 pracowników, w tym 18 profesorów. 58 docentów, 239 adiunktów, 91 asystentów oraz 608 pracowników inżynieryjno-technicznych; łącznie w Instytucie pracuje 7 doktorów habilitowanych i 70 doktorów.

Omawiając inicjatywy pracow­ników Wydziału Elektrycznego na rzecz rozwoju ogólnokrajowych placówek badawczych, nie sposób nie wspomnieć o zasługach profesorów Pawła Jana Nowackiego i Słanisława Andrzejewskiego dla energetyki jądrowej. Prof. P. J. Nowacki (rys. 9.3) w ciągu 12 lat (1958-1970) kierował działalnością Instytutu Badań Jądrowych, prof. S. Andrzejewski był również dy­rektorem Instytutu Badań Jądro­wych (IBJ) i przyczynił się do rozwoju tej dziedziny jako pełnomocnik Rządu i przewodniczący Komitetu do spraw Wykorzystania Energii Atomowej.

9.3. KOORDYNACJA BADAŃ^.
I INTEGRACJA ŚRODOWISKA NAUKOWEGO

(Zdobysław Flisowski)

Z chwilą powstania w 1952 r. Polskiej Akademii Nauk otwarły się no­we możliwości wpływania na pianowy rozwój nauk elektrycznych w kraju. Wśród pierwszych członków PAN (rys. 9.4) znaleźli się profesorowie: Janusz Groszkowski, Janusz Lech Jakubowski i Jerzy Ignacy Skowroński. W następnych wyborach grono to powiększyło się o dalszych profesorów i wychowanków naszego Wydziału: Bolesława Dubickiego, Tadeusza Cholewickiego, Ignacego Maleckiego, Macieja Nałęcza, Pawła Jana Nowickiego, Stanisława Ryżkę i Adama Smolińskiego.

Akademia stworzyła nowe formy działalności pod postacią Komitetów naukowych, a w zakresie energoelektrotechniki - Komitetu Elektrotechniki. Został on zorganizowany w 1952 r. przez członka Prezydium PAN prof. J. L. Jakubowskiego (rys. 9.5 i 9.6) i działał pod jego kierownictwem do 1966 r. Następnie funkcje przewodniczących pełnili, profesorowie: Jan Podoski (1966-1968), Tadeusz Cholewicki (1969-1974) i Janusz Lech Jakubowski (1975-1983) - wszyscy profesorowie naszego Wydziału. Głównym organem roboczym Komitetu są Sekcje skupiające krajowych ekspertów naukowych. Sekcjami tymi kierowali w różnych latach profesorowie i docenci: Stefan Bernas, Zbigniew Ciok, Zygmunt Figurzyński, Zdzisław Grunwald, Tadeusz Kahl, Kazimierz Kolbiński, Jan Kożuchowski, Jerzy Kryńsk, Waldemar Kwiatkowski, Jerzy Lando, Władysław Latek, Czesław Mejro, Paweł Jan Nowacki, Tadeusz Oteszyński, Jan Podoski, Czesław Rajski, Tadeusz Schwartz, Jerzy Ignacy Skowroń­ski. Jest to duża część listy profesorów Wydziału Elektrycznego w powo­jennym 35-leciu; świadczy ona o wielkim, kompleksowym wkładzie Wydziału w Prace Komitetu.

Jedną z najważniejszych inicjatyw Komitetu Elektrotechniki PAN było utworzenie Komitetu Elektryfikacji Polski działającego w latach 1957­1961. Komitet ten opracował podstawy naukowego układania planów perspektywicznych w zakresie elektroenergetyki, a na ich podstawie -bilans energetyczny kraju na 1975 r., oparty na danych z połowy 1960 r. Przewodniczącym Komitetu był prof. Janusz Lech Jakubowski, a stroną naukową Komitetu kierował sekretarz naukowy prof. Lucjan Nehrebecki. W pracach wzięło udział wielu pracowników naszego Wydziału.

Działalność Komitetu Elektrotechniki PAN jest rozległa: od opracowania ekspertyz, poprzez inicjatywy badawcze, do oceny planów badań naukowych. Liczne zjazdy i konferencje naukowe oraz okresowe zebrania jego Sekcji stwarzają szerokie możliwości wymiany poglądów, mobilizacji i integracji ogólnokrajowego środowiska naukowego. Działalność tę można porównać do „sejmu" elektrotechnicznego. Biorą w niej udział setki osób, np. nad ekspertyzą „Trendy rozwojowe .badań podstawowych w dziedzinie energoelektrotechniki a perspektywiczny rozwój przemysłu" (1981 r.) pracowało ponad 250 specjalistów z całego kraju.