Opracowanie prof. Tadeusza Witkowskiego

Elektrotechnicy Kutnowskiej "Równiny Krzemowej"

Poligrafia s.j

ISBN 83-87222-26-7

Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna

Orędownik nauczania fizyki oraz pierwszy elektryk polski,
profesorowie Collegium Nobilium

Fizyka jako dyscyplina naukowa została wprowadzona w 1740 r. do Collegium Nobilium, pierwszej szkoły w Polsce, która prowadziła naukę według nowoczesnych metod europejskich. Jednym z głównych orędowników równouprawnienia fizyki z innymi przedmiotami wykładanymi w szkołach był fizyk i matematyk ks. Antoni Jakub Wiśniewski (1718-1774), ur. w Smogulcu k. Łęczycy, który przez wiele lat wykładał w kolegiach zakonnych. Był autorem szeregu prac z dzie­dziny nauk przyrodniczych i filozofii. Główną zasługą A. J. Wiśniew­skiego, m. in. rektora Collegium Nobilium było zorganizowanie w tej uczelni pierwszego w Polsce gabinetu fizycznego na wzór europejski, do którego szereg przyrządów sprowadzono z Londynu.

Historia piśmiennictwa polskiego z dziedziny fizyki i elektryki świadczy o tym, że najstarszą drukowaną oryginalną pracą ogólnonau­kową zawierającą wiadomości z elektryczności i magnetyzmu to "Fizyka" ks. Józefa Hermana Osińskiego (1738-1802), ur. w Dobrzy­kowie k. Gąbina. J. H. Osiński z rekomendacji A. J. Wiśniewskiego przebywał m. in. w Wiedniu i Paryżu, gdzie studiował nauki ścisłe. Był jednym z najwybitniejszych pedagogów w zakresie nauk przyrodni­czych, głównie fizyki i chemii w Collegium Nobilium, w ktorym założył nowoczesne laboratorium chemiczne. J. H. Osiński jest autorem pio­nierskiej książki o tematyce elektrycznej - pracy o piorunochronach "Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów" wydanej w 1784 r.

Twórcy śmiałych projektów technicznych i przemysłowych,
absolwenci Szkoły Rycerskiej

W okolicach Kutna i dorzecza Bzury podczas Insurekcji Kościu­szkowskiej walczył gen. Michał Sokolnicki (1760-1816), absolwent Szkoły Rycerskiej i studiów w zakresie inżynierii wodnej i wojskowej w uczelniach Europy Zachodniej. Ten wybitny strateg i taktyk wojenny o wielkich ideach i honorze narodowym, był autorem projektu reformy armii polskiej i adiutantem cesarza w wojnach napoleońskich. Należał do najwybitniejszych inżynierów europejskich przełomu XVIII/XIX w.,

był członkiem Francuskiego Akademickiego 'I bwarzystwa Naukowego, twórcą pomysłów zaliczanych do ówczesnej science-fiction, w tym zau­tomatyzowanego domu przyszłości, którego właściciel mógłby zdalnie audiowizualnie kontrolować stan całej posiadłości, pracą służby itp.

Rajmund Rembieliński (1775-1841), marszałek Sejmu, pułkownik w czasach Księstwa Warszawskiego zasłużył się wybitnie dla rozwoju gospodarczego kraju. Był właścicielem majątku w Krośnicwicach, twórcą przemysłowej Łodzi. Opracował na początku XIX w. projekt utworzenia państwowych osad przemysłowych w obwodzie łęczyckim. Kierując się względami pragmatycznymi, zrealizował w Łodzi koncepcję "miasta przemysłowego", która znacznie później pojawiła się w teorety­cznych projektach urbanistycznych czołowych twórców europejskich. Do utworzonego ośrodka przemysłowego sprowadzono najnowocze­śniejsze wówczas urządzenia produkcyjne, w tym maszyny parowe.

Obaj byli absolwentami Szkoły Rycerskiej, założonej przez Stani­sława Augusta, której głównym zadaniem było przygotowanie mło­dzieży szlacheckiej do życia obywatelskiego i wychowanie jej w duchu kultury polskiego oświecenia. Jako ciekawostkę można podać, że to właśnie gen. M. Sokolnicki (brat pradziadka prof. G. Sokolnickiego, pioniera polskiej elektroenergetyki) powrócił do kraju szlakiem Poznań-Warszawa przez Rowninę Kutnowską jako dowódca eskorty zwłok księcia J. Poniatowskiego, a R. Rembieliński ufundował księciu pierwszy w Polsce pomnik w Krośniewicach w 1814 r.

Czołowi przedstawiciele postępu technicznego
na ziemiach polskich w XIX w.

Przewrót techniczny na ziemiach polskich rozpoczął się ze znacznym opóźnieniem w stosunku do krajów Europy Zachodniej i nie przebiegał równocześnie w poszczególnych zaborach. Podobnie jak w Anglii rewo­lucja przemysłowa w Królestwie Polskim rozpoczęła się od przemysłu włókienniczego.

W Wielkopolsce w tym okresie rozpoczęto produkcję maszyn i urzą­dzeń rolniczych oraz aparatów dla przemysłu rolno-spożywczego. Powszechnie znany jest wkład wielkopolanina Hipolita Cegielskiego, ale nie mniej zasłużonym na tym polu działalności był pionier rozwoju przemysłu polskiego Wojciech Jan Netrebski (1811-1866), jeden z pier­wszych słuchaczy Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechni­cznego w Warszawie (poprzedniczki Politechniki Warszawskiej). W. J. Netrebski (ur. w Rokotowie k. Sochaczewa), wybitny konstruktor, był założycielem i kierownikiem pierwszego w Wielkopolsce zakładu budowy maszyn i odlewni.

Budowa w tym czasie kolei żelaznych i rozwój przemysłu maszy­nowego wpłynął na rozwój hutnictwa. Do wybitnych wówczas menedżerów największych hut na ziemiach polskich zalicza się Ignacy Jasiukowicz (1847-1914), docent Instytutu Technologicznego w Pe­tersburgu. Był dyrektorem stalowni na Nowej Pradze w Warszawie, a następnie na Ukrainie, gdzie wdrażał nowinki z zakresu elektrotech­niki. Jako właściciel majątku Chodów k. Krośniewic, był głównym dar­czyńcą na rzecz budowy pierwszej szkoły średniej w Kutnie.

Wybitnym działaczem gospodarczym i społecznym był inż. Tadeusz Popowski (1868-1930), absolwent Instytutu Technologicznego w Pe­tersburgu. Był dyrektorem i członkiem zarządu Ostrowieckich Zakła­dów Hutniczych, jednych z największych zakładów tego typu w Polsce. Po odrodzeniu państwa polskiego był współorganizatorem i członkiem Centralnego Zarządu Przemysłu, Górnictwa, Hutnictwa i Finansów. Zmarł w majątku Ruszki k. Kutna, którego był właścicielem.

Do rozwoju przemysłu, w tym m. in. hutnictwa i włókiennictwa przyczyniło się wynalezienie generatorów wytwarzających prąd elek­tryczny. Wybitnym inżynierem absolwentem Instytutu Technologicznego w Petersburgu był Stefan Franciszek Przedpełski (1865-1930), ur. w Nowej Wsi w powiecie łęczyckim. Był autorem elektryfikacji zakładów włókienniczych, projektantem i budowniczym jednej z naj­nowocześniejszych przędzalni w Łodzi na przełomie XIX i XX w.