|
Reformacja
ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w
Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczących konieczności zreformowania
bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego. Postulaty te
zostały poparte przez chłopów w wojnie chłopskiej w 1525.
W 1529 na sejmie w Spirze miał miejsce protest zwolenników luteranizmu (6
księstw i 14 miast Rzeszy niemieckiej) przeciwko poglądom katolickiej
większości. Stał się on początkiem formowania się Kościołów protestanckich,
odrzucających zwierzchnictwo papieża i nawiązujących w swych doktrynach do
samodzielnych interpretacji Biblii (Pismo Święte), którą uznano za jedyne źródło
objawienia (przy ogólnym zanegowaniu tradycji i dogmatyki katolickiej). Z
Niemiec ruch reformacyjny rozszerzył się na: Skandynawię, Francję (hugenoci),
Czechy, Węgry, Polskę, Niderlandy, Anglię (anglikanizm), Szwajcarię (w której
działali dwaj wielcy przedstawiciele protestantyzmu: U. Zwingli oraz przybyły z
Francji J. Kalwin).
Reformacja oderwała od Kościoła katolickiego ok. 1/3 ówczesnej Europy. Sobór
trydencki odrzucił ugodę z protestantami uznając ich za heretyków i podejmując
działania przeciwko nim. Później protestantyzm rozszerzył się i objął wielką
liczbę mchów i ugrupowań religijnych pojawiających się w XVII i XVIII w. („druga
reformacja”).
Protestantyzm
jeden z trzech wielkich odłamów chrześcijaństwa wywodzący się z ruchów
reformatorskich w Kościele rzymskokatolickim W XVI w. Ich inicjatorami byli
m.in. M. Luter i J. Kalwin. Protestantyzm obejmuje blisko 2 tys. ugrupowań,
Kościołów chrześcijańskich, związków wyznaniowych i wspólnot. Nazwa
protestantyzmu powstała dopiero w XVI w. i oznaczała sprzeciw wobec zakazu
działalności i rozwoju ruchu reformatorskiego (protest przeciw decyzji
cesarskiej, zakazującej rozpowszechniania doktryny, przyjęty 19111529 na sejmie
w Spirze przez grupę miast i książąt zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeszy
Niemieckiej).
Mianem protestantyzmu określa się chrześcijańskie związki wyznaniowe,
ugrupowania i Kościoły powstałe od XVI w. Zalicza sic do nich: luteranów,
baptystów, metodystów, kalwinistów, zielonoświątkowców i in. wyznania, do
których przynależy ok. 400 mln osób.
Odrębność protestantyzmu od katolicyzmu i prawosławia polega przede wszystkim na
tym, że nie uznaje za doktrynę wiary tego, co zostało dodane przez Kościół
rzymski lub prawosławny do Pisma Świętego. W związku z tym wyłoniły się dwa
nurty zasadnicze: jeden z nich - „fundamentaliści” - traktuje Biblię dosłownie.
Drugi - „liberałowie” - interpretuje ją symbolicznie.
Następnym ważnym wyróżnikiem protestantyzmu jest zdecydowane odrzucenie dogmatów
maryjnych. Maria, matka Jezusa, zajmuje, zgodnie z Pismem Świętym, wyjątkowe
miejsce, ale protestantyzm nie oddaje Jej czci religijnej, należnej jedynie
Bogu. Spośród sakramentów obowiązujących w katolicyzmie i prawosławiu
protestanci akceptują chrzest i eucharystię, przy czym ten ostatni większość
traktuje jako wspomnienie Ostatniej Wieczerzy. Niektóre związki protestanckie i
Kościoły udzielają święceń kapłańskich pastorom. Małżeństwu nadają inną
interpretację. Kalwiniści odrzucają wszystkie katolickie sakramenty.
Przykładem dążeń ekumenicznych w protestantyzmie może być działalność Ruchu
Praktycznego Chrześcijaństwa, który na konferencjach w Sztokholmie (1925) i w
Oksfordzie (1937), pomijając sporne zagadnienia doktrynalne, chciał zjednoczyć
wysiłki Kościołów i związków wyznaniowych protestantów w celu zajęcia wspólnego
stanowiska wobec współczesnych problemów społeczno-politycznych.
Należy też wspomnieć o Ruchu dla spraw Wiary i Organizacji Kościelnej, powstałym
w 1910 po konferencji w Edynburgu, który podjął problem utworzenia Światowej
Unii Kościołów. W 1948 w Amsterdamie powstała Światowa Rada Kościołów. W 1961
nastąpiło zespolenie z Międzynarodową Radą Misyjną. Do Światowej Rady Kościołów
przystąpiły również liczne Kościoły prawosławne i starokatolickie. Jej rozwój
może mieć znaczący wpływ na dalsze losy protestantyzmu światowego.
Luteranizm
jedna z głównych, poza kalwinizmem i zwinglianizmem, doktryn religijnych
protestantyzmu, stworzona przez M. Lutra.
Reformacyjny ruch religijny. Wyznanie chrześcijańskie zgodne z doktryną M.
Lutra.
Luteranizm odrzuca autorytet papieża, odpusty, celibat księży, sakramenty oprócz
chrztu i komunii, kult obrazów i relikwii.
W liturgii wprowadził języki narodowe w miejsce łaciny.
Luteranizm
w Polsce
Pierwsze ośrodki luteranizmu zawiązały się w Polsce szlacheckiej w XVI w. W 1518
dominikanin Jakub Knade wygłaszał w
Gdańsku kazania w duchu reformacji. W uniwersytecie w Królewcu wykładali polscy
luteranie: S. Rapagelan (Rafajłowicz) i
A. Kulwa (Kulawiec).
Lutemnizm przyjęła w XVI w. ludność Śląska
Cieszyńskiego, rządzonego przez Wacława Adama z rodu Piastów. Do dziś jest to
największe skupisko ewangelików polskich. Na sejmie piotrkowskim w 1555
ewangelicy polscy - luteranie i kalwini - domagali się zgodnie reformy w
Kościele. W 1563 dokonano przekładu słynnej Biblii brzeskiej, zwanej Biblią
Radziwiłłowską. W 1632 ukazał się protestancki przekład zwany Biblią Gdańską.
W 1725 głośna stała się "sprawa toruńska”. Wtedy to trybunał sądowy skazał
luteranina Z. Unruga na wyrwanie języka i obcięcie prawicy za „wygłaszanie
bluźnierstw”. Rok wcześniej luteranom w Toruniu odebrano kościół, drukarnię i
gimnazjum.
Poważną rolę w życiu społecznym kraju odgrywali luteranie w okresie oświecenia.
O patriotycznym zaangażowaniu luteran świadczy ich udział w powstaniach
narodowych 1830 i 1861. Udział ewangelików zaznaczyli w pracach polskiego
powstańczego Rządu Narodowego 186 1-1863: B. Szwarce, kurierki Heurichówny, K.
Ruprecht i E. Jurgens. Wyznawcy Kościoła ewangelicko-augsburskiego, w tym jego
duchowieństwo, byli ze szczególnym okrucieństwem traktowani przez hitlerowców.
Dziś Kościół ewangelicko-augsburski w Polsce należy do Polskiej Rady
Ekumenicznej. W 1985 obejmował 6 diecezji:
warszawską cieszyńską katowicką mazurską pomorsko-wielkopolską oraz wrocławską.
Posiadał 121 parafii, 177 stacji kaznodziejskich, 178 kościołów, 153 kaplice,
198 punktów katechetycznych. Od 1954 posiada Chrześcijańską Akademię
Teologiczną. Diakonat w Dzięgielowie kształci i wychowuje siostry diakonisy,
które pracują w szpitalach jako pielęgniarki, kierują domami opieki.
Kalwinizm
Jedną z głównych doktryn religijnych protestantyzmu, stworzona i wyłożona w
dziełach J. Kalwina, która stała się podstawą ruchu wyznaniowego, ujmowanego w
rozmaite systemy i „wyznania” różniące się między sobą w szczegółach
dogmatycznych. W ramach ruchu można wymienić: Wyznanie węgierskie
(1559),jancuskie (1559), szkockie (1560), belgijskie (1561), Drugie wyznanie
helweckie (1566).
Podstawą doktryny kalwinizmu jest rozwinięcie nauki św. Augustyna o
predestynacji. głoszącej, że Bóg jednych ludzi przeznaczył na zbawienie, a
innych na potępienie, stąd dla kalwinizmu moralność nie polega na zdobywaniu
zasług wobec Boga i „kupowaniu nieba”, lecz na spełnianiu dobrych uczynków,
które są dowodem przynależności do grona wybranych. Kalwinizm ze względu na
surowość obyczaju i kultu stał się źródłem purytanizmu, potępiał on bowiem
zabawy, tańce, gry hazardowe, nakazywał aktywną służbę Bogu. Ograniczył święta
religijne wyłącznie do niedzieli. Spośród sakramentów uznał tylko chrzest i
komunię, postulując stały trud we wszystkich dziedzinach. Wytworzył system
poglądów społecznoekonomicznych sprzyjający rozwojowi mieszczaństwa i wczesnego
kapitalizmu. W systemie organizacyjnym przyjmuje ustrój synodalny, ze znacznym
udziałem świeckich i stanowi podstawę doktrynalną wszystkich kościołów
ewangelicko- reformowanych.
Arianizm
ruch religijny we wczesnym chrześcijaństwie zapoczątkowany przez Ariusza.
Arianizm negował współistotność i równość osób Trójcy Świętej. Według arianizmu
Syn-Logos nie jest Bogiem, a jedynie najdoskonalszym stworzeniem Boga-Ojca,
natomiast Duch Święty jest pierwszym stworzeniem Syna.
W 325 został potępiony przez Sobór Nicejski. W 381 przez Sobór
Konstantynopolitański I. Doprowadziło to do upadku tego ruchu. Odrodzenie
arianizmu w postaci antytrynitaryzmu nastąpiło w okresie reformacji.
Metodyści
chrześcijanie skupieni w ruchu religijno-społecznym wokół doktryny metodyzmu,
zrodzonej na gruncie anglikanizmu w XVIII w. Jej twórcami byh J. Wesley i G.
Whitefleld.. Istotne dla metodystów jest wprowadzenie czterech stopni
prowadzących do zbawienia: 1) usprawiedliwienia, 2) odrodzenia, 3)
przeświadczenia Ducha, 4) uświęcenia. Stopień pierwszy osiąga się przez wiarę,
drugi dokonuje się przez chrzest, trzeci jest owocem wewnętrznie przeżytej
religii, co doprowadza do czwartego, czyli do stałego uzdrowienia duszy i
zbawienia. Kładą nacisk na potrzebę wewnętrznego doskonalenia się, nie
przywiązują natomiast wagi do zewnętrznych form i obrzędów.
Kościół metodystyczny w Polsce dzieli się na pięć okręgów. Naczelną władzę
sprawuje w nim Generalna Konferencja, w której skład wchodzą duchowni i świeccy
delegaci zborów metodystycznych. W XIX w. z ruchu metodystów wyłoniły się inne
grupy wyznaniowe, tzw. „zwolenników uświęcenia”.
|
Historia - Religie
History of Poland -
religion
