ELEKTRYCY W SIŁACH ZBROJNYCH POZA KRAJEM

 

 
 

Andrzej Staniszewski

 

Po zakończeniu kampanii wrześniowej tysiące Polaków rozpoczęło wędrówkę - nieraz wieloletnią, nieraz ostatnią. Byli wśród nich członkowie Polskich Sił Zbrojnych, byli cywile, a wśród jednych i drugich absolwenci, pracownicy i studenci Wydziału.
Wielu z nich znalazło się we Lwowie, niektórzy ukończyli do czerwca 1941 r. Wydział Elektryczny Politechniki Lwowskiej, inni dopiero później takiż wydział w Politechnice w Tbilisi, jeszcze inni ukończyli swoje studia na Wydziale dopiero po wojnie, w Warszawie. Z Armią Polską, szlakiem bojowym ze Wschodu wrócili do kraju m. in. następujący elektrycy: Jan Rabanowski, Zdzisław Bibrowski, Ludwik Gąsiorowski, Borys Gutherc, Edmund Lipiński - późniejszy prof. Wydziału, Włodzimierz Moroz, Maciej Nałęcz, Olgierd Szczeciński, Eugeniusz Zadrzyński, Sergiusz Minorski, Władysław Ney.
W Katyniu zginęli m. in. elektrycy: Stanisław Gołębiowski, Stanisław Hulanicki, prof. Adolf Jan Morawski.
Znaczna liczba absolwentów i studentów Wydziału przedostała się najróżniejszymi drogami na Zachód, początkowo do Francji, a po jej upadku do Wielkiej Brytanii.
W Jugosławii pozostał inż. Wilhelm Rotkiewicz (późniejszy profesor Wydziału Elektroniki), działał i walczył w oddziałach partyzanckich Broz-Tit jako oficer do spraw łączności, wyróżniony odznaczeniami.

W szeregach 2 Dywizji Strzelców Pieszych gen. Prugara-Ketlinga, która walczyła do ostatka w kampanii francuskiej, a następnie przeszła do neutralnej Szwajcarii i tam była internowana byli m. in. inżynierowie: Józef Giaro, Leszek Górski, Jan Kożuchowski - późniejszy profesor Wydziału, Jan Manitius, Janusz Raszewski, Jerzy Statkiewicz, Stanisław Szpor.
W Wielkiej Brytanii grupa absolwentów Wydziału była zwerbowana przez Admiralicję Brytyjską do prac nad zastosowaniem elektroniki w Royal Navy, głównie wszelkich postaci radaru. Kierownikiem grupy był mjr rez. inż. Antoni Krzyczkowski, a w jej składzie byli inżynierowie: Stanisław Kuhn - b. wykładowca Wydziału, późniejszy profesor Wydziału Elektroniki, Wacław Struszyński - b. wykładowca Wydziału, oraz Henryk Toczyłowski i Stefan de Walden, absolwenci Wydziału.
Podobny ośrodek powstał w późniejszym czasie przy RAF w Farnborough, pracował w nim dr inż. Paweł Nowacki - późniejszy profesor Wydziału.
Warto odnotować, że skonstruowany przez absolwenta Wydziału por. inż. Józefa S. Kosackiego wykrywacz min został przyjęty w armii brytyjskiej pod nazwą „Mine Detector Polish Type No. 1”. Był on stosowany przez całą wojnę i ocalił życie wielkiej liczbie żołnierzy alianckich.
Innym dużym osiągnięciem był np. skonstruowany przez inż. W. Struszyńskiego już w zimie 1940/1941 r. układ antenowy, instalowany i cechowany wówczas m. in. przy udziale inż. H. Toczyłowskiego na wielu okrętach eskortujących konwoje morskie. Miarą tego osiągnięcia jest fakt instalowania jeszcze obecnie na najnowszych jednostkach brytyjskiej marynarki wojennej anten W. Struszyńskiego (korwety klasy Broadsword, typ 22).
W Wielkiej Brytanii łączność z krajem zapewniał zespół radiostacji rozmieszczonych w pobliżu Londynu w Stanmore i okolicach, liczący w końcu 1943 r. 16 stacji nadawczo-odbiorczych. Radiostacje te nie tylko utrzymywały łączność z siecią radiostacji AK, ale przekazywały wiadomości pomiędzy okręgami, które ze względu na charakterystyki posiadanego sprzętu nie mogły porozumiewać się bezpośrednio. Z pomocy tego rodzaju korzystały m. in. okręgi: radomski, lubelski, a zapewne i inne w korespondencji z centralą warszawską.
Cały ten zespół stacji obsługiwany był przez oddzielny batalion łączności pod dowództwem kapitana, a następnie mjra dypl. inż. Tadeusza Lisickiego, absolwenta Wydziału, oraz jego zastępcy kpt. inż. Sabina Popkiewicza. Praca tego ośrodka radiowego oddała nieocenione usługi w łączności z krajem, przyjmując i nadając setki depesz, komunikatów, meldunków i rozkazów dziennie.
Sprzęt radiowy dla kraju był produkowany w Wojskowych Warsztatach Radiowych zlokalizowanych również w Stanmore, których dyrektorem był kpt. rez. inż. Antoni Jakubielski - b. asystent Wydziału, a głównym konstruktorem - inż. Tadeusz Heftman.. W ośrodku tym inny absolwent Wydziału, inż. Stanisław Lalewicz opracował jeden z pierwszych prototypów aparatu szybkiej telegrafii, aparat mógł nadawać do 15 tysięcy znaków na minutę. Urządzenie to nie zdążyło wejść do powszechnego użytku w AK, ale stało się prototypem licznych podobnych rozwiązań późniejszych. Badaniem propagacji fal poprzez jonosferę zajmował się inny absolwent Wydziału, inż. Stefan Jasiński.

 

 

 

 

Inż. Jan Podoski - absolwent i późniejszy profesor Wydziału - w czerwcu 1940 r. po ewakuacji z Francji do Wielkiej Brytanii zostaje adiutantem Szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Jako oficer do zleceń przebywał na Środkowym Wschodzie dla przyjęcia korpusu gen. Andersa ze Związku Radzieckiego. Od 1942 r. oficer, a następnie szef Wydziału S zajmującego się przerzutami lotniczymi do kraju, jest odpowiedzialny za kilkaset zrzutów sprzętu i skoczków; instruktor spadochronowy (rys. 10.3). Po upadku Powstania Warszawskiego walczy wraz z 1 Dywizją Pancerną gen. Maczka — w Sztabie Dywizji. W Dowództwie Łączności walczy wówczas inny absolwent Wydziału inż. Stanisław Ignatowicz.

Brak jest danych o absolwentach Wydziału walczących w II Korpusie gen. Andersa, a liczba ich była niewątpliwie dość znaczna z uwagi na liczne oddziały fachowe wchodzące w skład tego korpusu. Pod Monte Cassino walczył między innymi absolwent Wydziału - inż. Witold Chrzczonowicz. Jak wspomniano na wstępie, przedstawiony materiał jest jedynie zbiorem przykładów udziału pracowników nauki, absolwentów i studentów naszego Wydziału w walkach o niepodległość. Wszelkie uzupełnienia, nieznane wątki i epizody, jak również sprostowania będą z wdzięcznością przyjęte przez Dziekanat Wydziału Elektrycznego jako materiał źródłowy celem złożenia w archiwum Wydziału dla przyszłego, fachowego opracowania historycznego tego tematu.