Geneza powstania Wydziału Elektrycznego

 

Zdzisław Grunwald

PIERWSZE LATA ISTNIENIA WYDZIAŁU ROZWÓJ ELEKTROTECHNIKI I JEJ UDZIAŁ W WARSZAWSKIM INSTYTUCIE POLITECHNICZNYM (1898—1915)
 


Nawiązując do rozwoju elektrotechniki, jako „samodzielnej dyscypliny naukowej", należy przypomnieć, że dopiero W 1800 r. odbył się przed Napoleonem słynny pokaz stosu Volty. Następne lata przyniosły wyodrębnienie się elektrotechniki z nauk fizycznych oraz Wiele odkryć dokonanych przez pierwszych badaczy, jak Oersted (Kopenhaga 1806 r.), Ampre (College de France 1826 r.), Faraday (Instytut Królewski w Anglii 1827 r.), Ohm (Norymberga 1833 r.), Morse (USA 1837 r), Kirchhoff (Heidelberg 1847 r.).

Kształtuje się koncepcja jednolitej Wyższej Uczelni Technicznej. Powstają pierwsze Instytuty Politechniczne — w Paryżu (1794 r.), Pradze (1806 r.), Wiedniu (1815 r.), Glasgow (1820 r.), Londynie (1824 r.), Monachium (1827 r.) oraz we Lwowie (1844 r.). W wielowydziałowych Instytutach Politechnicznych, posiadających Wydziały Budowy Maszyn, powstają Oddziały Elektrotechniczne.

Szybki rozwój przemysłu w drugiej połowie XIX wieku oraz jego następnie mechanizacja i elektryfikacja - stworzyły zapotrzebowanie na wysoko kwalifikowane kadry techniczne. Dotyczy to również terenu Polski pod zaborem rosyjskim, gdzie w 1897 r. moc zainstalowanych w fabrykach maszyn wynosiła ok. 200 000 KM.

Zamiar utworzenia w Warszawie Instytutu Politechnicznego spotkał się jednak ze sprzeciwem rosyjskich władz okupacyjnych. Dopiero usilne starania działaczy Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu z inż. Kazimierzem Obrębowiczem na czele doprowadziły do ukazania się dekretu z 8 czerwca 1898 r. o powołaniu Warszawskiego Instytutu Politechnicznego imienia cara Mikołaja II.

Społeczeństwo polskie zebrało 3,5 mln rubli, miasto ofiarowało plac (wartości 1 mln rubli) i w dniu 22 lipca 1898 r. położono kamień węgielny pod gmach główny Instytutu. Wyjątkowo szybko, bo w latach 1898 — 1901 wybudowano cztery gmachy: główny i fizyki (rys. 2.1) — projektu Stefana Szyllera, oraz mechaniki i chemii — projektu Bronisława Rogóyskiego. Do gmachów tych przeniosły się trzy pierwsze wydziały Instytutu Wydział Mechaniczny, Inżynieryjno-Budowlany i Chemiczny, czynne uprzednio (prowizorycznie) w lokalu byłej przetwórni tytoniu „Union” (ul. Marszałkowska 81, róg Hożej), przekazanym Instytutowi Politechnicznemu przez przemysłowca Jana Gotliba Blocha.
 


Rys. 2.1. Gmach Fizrki w Politechnice Warszawskiej pierwsza siedziba Wydział Elektrotechnicznego w 1921 r.

Na Wydziale Mechanicznym była już wtedy Katedra Elektrotechniczna prowadzona przez prof. Georgija Wulfa, w której od 1902 r. starszym asystentem był inżynier elektryk Mieczysław Pożaryski. W gmachu Fizyki powstało pierwsze Laboratorium Elektrotechniczne. Program zajęć dydaktycznych obejmował (po 3-cim roku studiów) wykład z elektrotechniki oraz projekty — z urządzeń elektrycznych i maszyn elektrycznych.

W ramach zajęć z fizyki, prof. Wiktor Biernacki wykładał (w 1905 r.) fale elektromagnetyczne, a jego książka traktowała już o telegrafii bez drutu (rys. 2.2).
 


2.2. Tablica pamiątkowa prof. Wiktora Biernackiego w dużym audytorium gmachu Fizyki, odsłonięta w 1929 r. (obecna odtworzona W 1962/1963 r.)

Wśród studentów Instytutu 90% stanowili Polacy, toteż podjęto starania o wprowadzenie wykładowego języka polskiego oraz o uniezależnienie się Uczelni (inż. Aleksander Wasiutyński i inż. Mikołaj Tołwiński). Zorganizowany strajk studentów spotkał się z represją ze strony władz rosyjskich, które 31 stycznia 1905 r. zawiesiły zajęcia, a 13 listopada 1905 r. zamknęły Warszawski Instytut Politechniczny aż do 1908 r. W dalszej działalności nastąpił bojkot Instytutu ze strony młodzieży polskiej. W czasie I wojny światowej Instytut ewakuowano w czerwcu 1915 r. do Rostowa (wraz z wyposażeniem), a następnie przeniesiono w 1916 r. do Nowoczerkaska i Niżnego Nowogrodu. Dekretem Tymczasowego Rządu Rosji, z dnia 19 czerwca 1917 r. Instytut został zlikwidowany.

Już W 1898 r. działa w Warszawie „Delegacja Elektrotechniczna przy Sekcji Technicznej” Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, a w 1904 r. powstaje w Warszawie Koło Elektrotechników (kolejni prezesi — Bolesław Ruśkiewicz, Mieczysław Pożaryski, Ksawery Gnoiński, Stanisław Wysocki), które w 1907 r. stało się członkiem Polskiego Stowarzyszenia Techników w Warszawie. Prowadzono prace nad rejestracją elektrotechników polskich, ankietyzacją przemysłu elektrotechnicznego W Polsce, nad szkoleniem, przepisami i słownictwem. Coraz wyraźniej uwydatniał się udział elektryków zarówno w życiu gospodarczym, jak i naukowo-technicznym.