Technika świetlna na Politechnice Warszawskiej

prof. dr hab. Jerzy Bąk

 

Złoty jubileusz
W 2001 r. obchodzimy jubileusz 80-lecia Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej, a także 50-lecia istnienia początkowo Katedry, później Zakładu Techniki Świetlnej na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Jest więc niecodzienny powód do pokazania, jak wyodrębniała się technika świetlna począwszy od lat 20. oraz jak rozwijała się w okresie ostatnich 50 lat, w czym dane mi było brać udział.
 

Rys historyczny
Już od powstania Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej była uwzględniana technika świetlna. W roku akademickim 1921/1 922 prof. Stanisław Odrowąż Wysocki wprowadził w wykładach dział poświęcony oświetleniu elektrycznemu. Opisywał on podstawowe pojęcia z techniki świetlnej, związane z nimi wielkości fizyczne, ich wzajemne zależności i metody obliczeniowe oraz zasady oświetlania wnętrz i terenów otwartych. Jednocześnie wprowadzono nieobowiązkowe wykłady o lampach elektrycznych, prowadzone przez inż. Edwarda Potempskiego.
W Katedrze Miernictwa Elektrycznego, kierowanej od 1923 r. przez prof. Kazimierza Drewnowskiego, zorganizowano laboratorium z działem pomiarów fotometrycznych, wyposażone w trzymetrową lawę fotometryczną i lumenomierz kulisty o średnicy 1 m. Ten zabytkowy przyrząd znajduje się do dziś w Zakładzie Techniki Świetlnej. Pierwsze prace dyplomowe z fotometrii (obiektywnej) były prowadzone w Katedrze prof. Drewnowskiego. Z początkiem lat 30. wyodrębniono wykłady z techniki świetlnej. Prowadził je, pod nazwą "oświetlenie elektryczne”, dr Józef Pawlikowski aż do 1939 r. Skrypt do nich zachował się do dziś.
W latach powojennych J. Pawlikowski zamieszkał w Montrealu (Kanada). W czasie okupacji hitlerowskiej wykłady z oświetlenia elektrycznego prowadził w utworzonej wówczas Państwowej Wyższej Szkole Technicznej inż.Tadeusz Oleszyński, który był kierownikiem laboratorium fotometrycznego w fabryce opraw oświetleniowych A. MARCINIAK.
Po zakończeniu wojny na wznowionym Wydziale Elektrycznym wykłady z oświetlenia prowadził nadal inż. Tadeusz Oleszyński; był on jednocześnie kierownikiem Zakładu Techniki Świetlnej w resortowym Instytucie Elektrotechniki. Zakład ten został przejściowo ulokowany w Gmachu Elektrycznym PW. W Zakładzie Techniki Świetlnej inż. T. Oleszyński zorganizował laboratorium fotometryczne. Było ono wykorzystywane również do celów dydaktycznych Wydziału Elektrycznego PW.
Dzięki wieloletniej działalności inż. Tadeusza Oleszyńskiego, w 1951 r. na Wydziale Elektrycznym została formalnie utworzona na podstawie rozporządzenia ministra szkół wyższych i nauki z dnia 2l listopada 1951r. (
DzU RP nr 61) - Katedra Techniki Świetlnej. Na jej kierownika z dniem 1 września 1952 r. powołano, jako zastępcę profesora (profesor od 1959 r.) Tadeusza Oleszyńskiego. Również z dniem I września 1952 r. zatrudniono, jako asystenta w Katedrze, Jerzy Bąka (inż. od 1953 r., mgr inż. od 1955 r., później prof.). Tym samym zapoczątkowano działalność Katedry Techniki Swietłnej. Jej utworzenie można 1 utożsamić z wyodrębnieniem w Polsce dyscypliny technika świetlna”. Oczywiście, merytoryczne zręby Katedry były związane z wieloletnią działalnością prof. T. Oleszyńskiego. Katedra istniała przez prawie 20 lat, rozwijała się pomyślnie i wspierała tworzenie się zaczątków techniki świetlnej w innych uczelniach.
Stosownie do nakazu ministerialnego łączenia katedr w instytuty, w 1970 r. włączono Katedrę Techniki Swietlnej jako Zakład Techniki Świetlnej do Instytutu Elektroenergetyki, który wówczas powstał na Wydziale. Tak utworzony Zakład Techniki Świetlnej działa do dziś i z powodzeniem rozwija działalność dydaktyczną i naukową.
 

W perspektywie lat
Już w początkowym okresie działalności Katedry realizowano program szkolenia na poziomie inżynierskim i magisterskim. Zorganizowano laboratorium fotometryczne. Wykładowcami byli: prof. Tadeusz Cieszyński, mgr inż. Władysław Fełhorski (później docent), mgr inż. Maurycy Huetner (dr od 1970 r.). Ćwiczenia audytoryjne i laboratoryjne prowadził asystent Jerzy Bąk, a od roku akademickiego 1956/1957 także asystent Mieczysław Lipowski. Takie były początki działań dydaktycznych.
W 1953 r. Katedra uzyskała pomieszczenia i podstawowe wyposażenie laboratoryjne przekazane przez Instytut Elektrotechniki, który opuścił Gmach Elektryczny. Do tej pory Katedra
miała w resortowym laboratorium własną szafę biurko asystenta oraz drugie biurko politechniczne dla profesora w gabinecie kierownika Zakładu Techniki Świetlnej Instytutu Elektrotechniki. Tym kierownikiem był prof. T. Oleszyński, który z właściwym sobie poczuciem humoru przesiadał się czasami z jednego (resortowego) do drugiego (politechnicznego) biurka na rozmowy ze swoim wówczas jedynym asystentem. Był to okres tworzenia od podstaw politechnicznego laboratorium fotometrycznego oraz programów Ćwiczeń laboratoryjnych i audytoryjnych. W przekazanym laboratorium nie było nawet laboratoryjnych przewodów elektrycznych potrzebnych do wykonywania ćwiczeń. Zakres ówczesnych działań asystenckich był rozległy, od np. przyniesienia z magazynu stolików audytoryjnych (zachowanych do dziś) lub pisania na maszynie zakupionej w antykwariacie, do przygotowywania i prowadzenia początkowo wszystkich ćwiczeń audytoryjnych i laboratoryjnych.
Dość wcześnie została też podjęta
pod kierunkiem prof. T. Oleszyńskiego działalność naukowa, wyrażająca się także w rozwoju kadry naukowej. Pierwsze stopnie doktorskie z techniki świetlnej na Wydziale Elektrycznym PW otrzymali w 1964 r. Andrzej Lelakowski, Jerzy Bąk i Mieczysław Banach. Pierwsze habilitacje z tej dziedziny w latach 1968—1969 uzyskali: Mieczysław Banach i Jerzy Bąk.
Z upływem lat powiększał się skład osobowy Katedry. Zatrudniani byli właśni absolwenci. W latach 60. pracę w Katedrze podjęli: mgr inż. Jan Grzonkowski (dr od 1975 r.) i mgr inż. Piotr Gordon (dr od 1975 r.). Byli wieloletnimi pracownikami Katedry (Zakładu) i wnieśli znaczący wkład
w działalność naukową i dydaktyczną.
Prof. Tadeusz Oleszyński kierował Katedrą, a później Zakładem, przez ponad 20 lat, w tym Zakładem
- 3 lata. Był to okres pionierskich działań, a później okres pełnego rozwoju techniki świetlnej. Po przejściu prof. T. Oleszyńskiego w 1973 r. na wcześniejszą emeryturę obowiązki kierownika Zakładu pełnił mgr inż. Mieczysław Lipowski (do 1978 r.). W 1978 r. kierownikiem Zakładu został Jerzy Bąk (docent od 1969 r., prof. od 1981 r., prof. Zw. PW od 1995 r.), który kierował Zakładem przez ok. 20 lat. W tym okresie Zakład został rozbudowany, uzyskał nowe pomieszczenia w wyniku nadbudowy 5. piętra w Gmachu Elektrycznym. Rozwinięto oraz unowocześniono siatkę programową i programy przedmiotów. Znacznie powiększono dorobek dydaktyczny i naukowy. Do tego dorobku swój wkład wniosły także oprócz starszych stażem pracowników nowo zatrudniane osoby, pracujące w Zakładzie w różnych okresach: mgr inż. Marian Okoń (dr od 1985 r.), mgr inż. Michał Obojski (dr od 1980 r.), mgr Lech Nowicki, mgr inż. Krzysztof Maciejewski, mgr inż. Mirosława Zerka, mgr inż. Sławomir Zalewski, mgr inż. Piotr Pracki (dr od 2000 r.), mgr inż. Andrzej Wiśniewski (dr od 2000 r.). Okresowo współpracowali także: mgr inż. Małgorzata Skonieczna, dr hab. inż. Władysław Dybczyński (z Politechniki Białostockiej, później prof.) dr hab. inż. Wojciech Żagan (z Wydziału Elektrycznego PW).
W roku akademickim 1997/1998 kierownikiem Zakładu został dr hab. inż. Wojciech Zagan (prof. nzw. PW od 1998 r.). W ciągi tych kilku ostatnich lat rozbudowano w Zakładzie zaplecze komputerowe, wykorzystywano wspomaganie komputerowe do nowych zastosowań, w tym do symulacji efektów oświetleniowych. Obecnie, oprócz kierownika Zakładu i autora tych wspomnień, zespół Zakładu tworzą: dr inż. Dariusz Czyżewski, dr inż. Piotr Pracki, dr inż. Andrzej Wiśniewski i mgr inż. Sławomir Zalewski. Z Zakładem współpracują również m.in.: dr inż. Jan Grzonkowski i mgr inż. Mieczysław Lipowski.
 

Dorobek 50 lat
Na zakończenie wspomnijmy o dorobku. Wypromowano w tym czasie w zakresie techniki świetlnej 23 doktorów nauk technicznych; promotorami byli: T. Ołeszyński (11 razy), W. Felhorski (1 raz), J. Bąk (9 razy), R. Matła (1 raz), W. Zagan (1 raz). Przeprowadzono z pozytywnym wynikiem 6 przewodów habilitacyjnych. Po habilitacjach 3 osoby uzyskały tytuły naukowe profesora, jedna stanowisko docenta i dwie zostały nominowane na stanowisko profesora nadzwyczajnego Politechniki Warszawskiej. Przy merytorycznym wsparciu ze strony Katedry (Zakładu) na kilku uczelniach w różnych miastach (w Poznaniu, Łodzi, Zielonej Górze, Białymstoku) wprowadzono kierunek studiów (specjalizację) technika świetlna, wyłącznie z przyznawaniem dyplomów.
Wydane monografie, rozprawy naukowe, podręczniki, poradniki i artykuły dotyczą wszystkich podstawowych działów techniki świetlnej i stanowią dość wyczerpującą polską literaturę autorstwa pracowników oraz wychowanków Katedry (Zakładu).
Pracownicy oraz wychowankowie Katedry (Zakładu) brali i biorą czynny udział w konferencjach międzynarodowych i krajowych, a także w pracach (i we władzach) Polskiego Komitetu Oświetleniowego, członka Międzynarodowej Komisji Oświetleniowej.
Wypromowano ok. 550 absolwentów ze specjalnością technika świetlna, w tym ok. 100 w ostatnim 10-leciu. Ci ostatni dysponują pogłębioną wiedzą o oświetleniu wydajnym energetycznie. Nasi absolwenci są obecni we wszystkich, liczących się na polskim rynku oświetleniowym, firmach krajowych i zagranicznych. Z powodzeniem pracują też za granicą.
Obecnie młoda kadra naukowa Zakładu legitymuje się prawie w całości stopniami doktora nauk technicznych, co należy do chwalebnego wyjątku.